TRÍ THÔNG MINH CẢM XÚC Ở TRẺ NHỎ

Tại sao Trí Thông Minh Cảm xúc lại đóng vai trò quan trọng trong quá trình nuôi dưỡng trẻ nhỏ?

Kiểm soát được sự lo lắng để hoàn thành một dự án lớn trong sự nghiệp, kìm chế cơn tức giận để vượt qua những xích mích trong cuộc sống hôn nhân hay vượt qua được sự bối rối, lo lắng khi ứng tuyển vào công việc mới. Khả năng có thể kiểm soát, chế ngự và giải quyết những cảm xúc đó được gọi là Trí Thông Minh Cảm xúc hay gọi tắt là EQ.

Khả năng quản lý cảm xúc và giải quyết cảm xúc theo hướng tích cực sẽ quyết định đến chất lượng cuộc sống một cách cơ bản hơn rất nhiều so với chỉ số thông minh IQ. Trên thực tế, các nhà tâm lý học đã đặt tên cho Trí Thông Minh Cảm xúc này là EQ. EQ thể hiện khả năng của một người hiểu rõ chính bản thân mình cũng như thấu hiểu người khác. Khái niệm này ít nhiều giống với khái niệm mà Gardner gọi là trí thông minh trong mỗi người và trí thông minh trong các mối quan hệ. Hơn thế, nó còn là khả năng chế ngự cảm xúc để thích ứng với hoàn cảnh và kiểm soát các cảm xúc. Người có EQ cao do vậy dễ thích nghi, luôn tìm được sự hòa hợp trong một tập thể, dễ dàng nhận được sự hợp tác hơn những “thiên tài đơn độc” (mà trong thời đại hiện nay, tính tập thể trong làm việc hết sức quan trọng). Vì vậy, người ta thường nói “với IQ người ta tuyển lựa bạn, nhưng với EQ, người ta đề bạt bạn”. Những người thành đạt không phải là người có IQ cao nhất mà có EQ cao nhất.

EQ một phần là bẩm sinh nhưng cũng do giáo dục, rèn luyện mà có được. Việc giáo dục tình cảm phải được thực hiện từ khi trẻ còn nhỏ, hệ thần kinh chưa trưởng thành, có nhiều cơ hội tiếp nhận những cảm xúc mới. EQ không đối lập với IQ, mà mục đích của giáo dục là phát triển song song hai chỉ số này. Có những người được thiên phú cả hai, nhưng không ít người lại thiếu cả hai. Vậy làm thế nào để tạo dựng nền tảng EQ vững chắc trong con trẻ:

1. Khi trẻ mới được sinh ra và trẻ còn trong độ tuổi sơ sinh, hãy ôm chặt lấy con khi con sợ hãi một điều gì đó và phản ứng thật nhanh mỗi khi trẻ khóc. Có thể mẹ không cần phải bế trẻ ngay lập tức khi trẻ khóc nhưng hãy cất tiếng nói nhẹ nhàng, cưng nựng, để trẻ nghe thấy tiếng bạn và cảm thấy yên tâm vì biết đã có mẹ ở bên.
2. Kiềm chế sự lo lắng của bạn: Vài trăm năm trước đây, nhà tâm lý học Harry Stack Sullivan đã khơi nguồn cho ý tưởng rằng: ngay từ khi mới sinh, trẻ đã có thể cảm nhận thấy sự lo lắng từ bố mẹ hoặc người chăm sóc gần gũi trẻ nhất. Những nghiên cứu gần đây đã chứng minh điều đó hoàn toàn chính xác và xác nhận rằng phản ứng của cha mẹ thông qua giọng nói, ngữ điệu và hành động của họ có thể làm dịu đi hoặc kích thích sự lo lắng lên những đứa trẻ.
3. Giúp trẻ biết cách tự xoa dịu cảm xúc: khi trẻ trong giai đoạn nhũ nhĩ, mỗi khi bị quá đói hay thấy thiếu vắng người chăm sóc, trẻ sẽ coi đó là mối “đe dọa” từ cuộc sống, lúc này trẻ sẽ bị cảm xúc sợ hãi chi phối và khóc rất to. Trẻ cần có người xoa dịu nỗi sợ hãi này vì hệ thông thần kinh và trí não của trẻ chưa tự làm được điều đó. Việc này sẽ đặt nền móng cho việc dạy trẻ biết cách tự kìm chế cảm xúc. Khi bước vào độ tuổi biết bò và chập chững đi, đây là độ tuổi bắt đầu thể hiện cái tôi cá nhân, thích được làm theo ý mình, trẻ sẽ rất dễ cáu kỉnh, khó chịu khi không được cha mẹ hoặc người chăm sóc đáp ứng đúng nhu cầu. Lúc này cha mẹ hãy giúp con bình tĩnh bằng cách nhẹ nhàng giải thích, đặt câu hỏi cho con: “Tại sao con lại tức giận? Tại sao con lại sợ? Con có muốn bố/mẹ giải thích cho con không? Bây giờ con muốn làm gì để nguôi giận? Con có muốn ôm lấy mẹ cho đỡ sợ không?” Cha mẹ hãy tạo sự tin tưởng và vững chãi để con có thể tin tưởng làm theo hướng dẫn của cha mẹ, vượt qua các cảm xúc tức thời.
   

   Side view of young mother comforts crying baby girl

4. Chấp nhận và thừa nhận cảm xúc của trẻ: Trẻ biểu lộ sự bực tức và giận dỗi vì trẻ không làm được theo đúng ý, đây là phản ứng tự nhiên của trẻ. Nhưng hãy giới hạn với trẻ về phản ứng và hành động của con đối với những cảm xúc đó. Trẻ không thể lựa chọn cảm xúc (vì cảm xúc có thể do sự việc khách quan gây ra) nhưng trẻ có thể lựa chọn mình sẽ làm gì với cảm xúc đó.
5. Hãy cảm thông với trẻ khi con tỏ ra buồn bã và thất vọng: Sự cảm thông và chấp nhận của cha mẹ đối với cảm xúc của trẻ sẽ giúp con tìm được hướng giải quyết và tiếp tục cố gắng vượt qua. Điều này cũng dạy cho trẻ thấy một chuỗi các cảm xúc như buồn bực, tức giận, ghen tị, tự ái, tự ti của trẻ không hề đáng xấu hổ, chúng rất đỗi bình thường, ai cũng phải trải qua và hoàn toàn có thể kiểm soát được.
6. Giúp trẻ đặt tên cảm xúc: Với sự hạn chế về từ vựng và sự hiểu biết sơ đẳng về nguyên nhân và hậu quả, trẻ thường gặp khó khăn khi diễn đạt điều đang cảm nhận.Cha mẹ hãy khuyến khích trẻ xây dựng vốn từ vựng cảm xúc bằng cách ghép những biểu hiện cảm xúc của trẻ bằng ngôn ngữ. Ví dụ: Trẻ thất vọng khi không tìm thấy đồ chơi, hãy nói “Con cảm thấy buồn vì điều đó đúng không?”
7. Cha mẹ hãy luyện tập cách “phê phán” hành động của trẻ: Cha mẹ nên trau dồi cách mình phản ứng với sự thể hiện cảm xúc của trẻ. Một điều quan trọng là không nên sử dụng những ngôn từ lỗ mãng khi tức giận. Hãy nói “khi con làm điều đó mẹ cảm thấy rất buồn” hơn là “mày làm cho mẹ phát điên lên” vì trẻ sẽ hiểu được vấn đề từ hành vi chứ không phải do trẻ. Hãy cẩn thận khi nhận xét, phê phán vì có thể ảnh hưởng lớn đến tính tự tin của trẻ.

Để giúp con có một môi trường rèn luyện trí thông minh cảm xúc, biết cảm thông và nhường nhịn với các bạn đồng trang lứa, hãy đăng kí tham gia ngay Chương trình MIDA – Phát triển Trí thông minh Đa dạng dành cho trẻ từ 8 – 11 tuổi hoặc Chương trình FasTracKids – Làm giàu Kiến thức, Phát triển Tư duy và Rèn luyện Kỹ năng dành cho trẻ từ 4 – 8 tuổi.